آجر از جمله مصالح پر استفاده ای است که با توجه به محبوبیتش از هزاران سال پیش در اکثر دوران های تاریخی به منظور ساخت بناهای مختلف مورد استفاده قرار گرفته است. قدمت آجرها را می توان از روی بناهای تاریخی و باستانی ساخته شده با استفاده از این متریال همچون برج قابوس، گنبد سلطانیه، کف دالان مسجد جامع اصفهان و ... محاسبه نمود و می توان به این مسئله پی برد که آجرها از قدیم تا به امروز از جمله مصالح عمده در ساخت و ساز محسوب می شوند. علت اینکه آجرها همچنان توانسته اند جایگاه خود را در صنعت ساختمان سازی حفظ نمایند و از آن ها در اکثر پروژه ها و مکان های مختلف یک سازه بهره گیری می شود، ویژگی های مثبت فراوان و کاربری بسیار زیادشان می باشد. از جمله ویژگی های مثبت آجرها می توان به قابل دسترس بودن، مقرون به صرفه، رنگ ثابت و ...اشاره نمود.

علاوه بر همه این ویژگی ها با توجه به پیشرفت علم و تکنولوژی آجرها از تنوع بسیار زیادی بهره مند گشته اند و در حال حاضر نمونه های بسیار مختلف و متفاوتی از آن ها در بازار مصالح قابل خریداری است و این نیز یکی دیگر از دلایل رواج استفاده از آجر ها تا به امروز می باشد.

انواع آجر و ابعاد آن ها

در زیر برخی از انواع آجرهای پر مصرف و پرکاربرد در ساخت و ساز را به همراه ابعاد مورد استفاده از آن ها برای شما همراهان عزیز معرفی کرده ایم و توضیحی کوتاه برای هر یک از آن ها ارائه نموده ایم:

• آجر قزاقی

یکی از قدیمی ترین انواع آجرها که امروزه نیز از آن بهره گیری می شود، آجر قزاقی می باشد. آجر قزاقی به شیوه سنتی و به صورت دستی تولید می شود و در رنگ های قرمز، زرد، پوست پیازی، سفید، قهوه ای، گلبهی و ... مورد بهره گیری است. این نوع آجر از خاک رس سرند شده با آب تولید می گردد و بیشتر به رنگ زرد شناسایی می شود. این آجر در سه سايز پلاك، نيمه، كامل تولید می گردد و معمول ترين اندازه آجر قزاقي توپر 5/5*20 و در ضخامت هاي 10 و 5/5 و 3/5 سانتي متر و آجر ختايي مربعي شكل 20*20 با ضخامت 4/5 سانتي متر می باشد.

• آجر رس

یکی از انواع آجرهای قدیمی که امروزه نیز استفاده از آن ها همچنان رونق دارد، آجر رس می باشد. آجر های رس از ترکیب خاک رس به همراه آب و برخی مواد معدنی تولید شده اند که در گذشته به روش سنتی (دستی) و امروزه به روش صنعتی (ماشینی) ساخته می شوند. این نوع آجر از طریق فشاردهی و پخت در دمای بالا به‌وجود می‌آید. آجر رس به‌عنوان یک ماده ساختمانی، خصوصیات و ویژگی‌های منحصر به‌فردی دارد که آن را برای برخی کاربردهای خاص مورد استفاده قرار می‌دهد.  آجرهای رسی بر حسب مواد اولیه و نحوه تولید دارای تنوع فراوانی می باشند. آجر رس در ابتدا با ابعاد 20*3 سانت تولید می شد اما امروزه در ابعاد 5/2*26*5/5 و 5/2*31*7 تولید می گردد.

آجر رس به‌خوبی مقاومت در برابر حرارت دارد و به‌طور معمول در ساخت دیوارهایی که با آتش مستقیم در تماس هستند، مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نوع آجر باعث جلوگیری از نفوذ رطوبت به داخل ساختمان می‌شود و بنابراین برای ساخت دیوارهای خارجی و داخلی کاربرد دارد. آجر رس معمولاً دارای رنگ طبیعی خاکستری یا قهوه‌ای است که به ساختمان زیبایی و طراحی منحصر به‌فردی می‌بخشد. آجر رس معمولاً دارای مقاومت فشاری مناسبی است که آن را برای استفاده در ساخت دیوارها و سازه‌هایی با بارهای سنگین مناسب می‌سازد.

کاربردهای آجر رس

ساخت دیوارهای خارجی و داخلی

به دلیل مقاومت در برابر حرارت و رطوبت، آجر رس برای ساخت دیوارها در ساختمان‌های مختلف استفاده می‌شود.

ساخت کف ساختمان

برخی از ساختمان‌ها از آجر رس برای ساخت کف استفاده می‌کنند، به‌ویژه در مناطقی که نیاز به مقاومت در برابر فشار بالا دارند.

ساخت اجزای داخلی ساختمان

آجر رس برای ساخت اجزای داخلی ساختمان مانند پایه‌ها، کمد‌ها، و مبلمان استفاده می‌شود.

ساخت دیوارهای شومینه و باربیکیو

به دلیل مقاومت در برابر حرارت، آجر رس برای ساخت دیوارهای آتش‌بند و جداکننده در ساختمان‌های صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. به‌طور کلی، آجر رس به‌عنوان یک ماده ساختمانی مقاوم و با کیفیت، برای بسیاری از کاربردهای مختلف در صنعت ساختمان‌سازی مورد استفاده قرار می‌گیرد

• آجر لفتون

یکی دیگر از انواع آجر هایی که از آن به فور در مرحله سفت کاری ساختمان استفاده می شود، آجر لفتون می باشد. آجر لفتون، یکی از انواع آجر است که به طور سنتی در ساختمان‌ها و سازه‌های سنگی استفاده می‌شود. این نوع آجر از خاک و گل خاصی تهیه می‌شود که با فشار قوی فشرده می‌شود و سپس در آتش پخته می‌شود تا به‌صورت سخت و مقاوم در برابر عوامل محیطی شود.
آجر لفتون به‌عنوان یک ماده ساختمانی، خصوصیات منحصر به‌فردی دارد که از آن به‌عنوان یک گزینه مناسب برای ساخت و ساز استفاده می‌شود. این آجرها عموماً با رنگ قرمز یا قهوه‌ای و شکل مستطیلی یا مربعی تولید می‌شوند در مدلهای دیگر  این آجر در دو نوع زرد و قرمز تولید می شود و دارای سوراخ هایی در بدنه خود است. پر مصرف ترین آجر لفتون، آجر 10 سوراخه می باشد که به دلیل سوراخ های خود دارای وزن پایین و چسبندگی بالایی است. نمونه 8 سوراخه این آجر نیز بسیار پر کاربرد می باشد. در برخی شهرهای ایران آجر لفتون را با نام های آجر بهمنی، آجر زبره و آجر ده سوراخه نیز می شناسند. معمول ترین ابعاد آجر لفتون 10*20*5 سانتی متر است. این اجر به دلیل مقاومت و ماندگاری خوب در برابر عوامل محیطی مانند آب، آتش و زلزله، آجرهای لفتون برای ساختمان‌های مختلف از جمله خانه‌ها، مساجد، قلعه‌ها و سازه‌های تاریخی استفاده می‌شوند.
به‌طور کلی، آجر لفتون به‌عنوان یک ماده ساختمانی سنتی، هنوز هم در بسیاری از نقاط دنیا به‌عنوان یک گزینه محبوب برای ساخت و ساز استفاده می‌شود، به خصوص در مناطقی که از لحاظ زمینه و شرایط جغرافیایی، منابع موردنیاز برای تولید آجر لفتون در دسترس است.

• آجر نسوز

یکی از آجرهای جدید و متفاوت در بازار مصالح که از ویژگی های منحصر به فرد بسیار زیادی برخوردار است، آجرنما نسوز می باشد. آجر نسوز از خاک های چینی و نسوز به همراه کانی های معدنی خیلی خاص و پوکه های معدنی تولید می شود و همانطور که از نامش پیداست از مقاومت بسیار بالایی در برابر آتش و حرارت برخوردار است. آجر های نسوز از تنوع فراوانی بهره مند هستند و دارای طرح ها و مدل های بسیار زیبا و منحصر به فردی می باشند. آجر نسوز از جمله آجرهایی است که به دلیل کاربری فراوان دارای ابعاد بسیار متنوع و مختلفی می باشد. برای مثال:

• ابعاد آجر نسوز نما: 7*33، 10*10، 12*100، 80*20، 40*20.
• ابعاد آجر نسوز دکوراتیو: 10*10، 20*20، 25*6/5، 5*5.

کاربری آجر از قدیم تا به امروز

پیشنه و کاربری آجرنما را می توان مربوط به دوره باستانی ایران دانست و استفاده از این متریال در آن زمان به اینگونه بوده است که افراد از رسوبات برجای مانده در کنار رودهای دجله و فرات که پس ااز طغیان بر اثر جمع شدن مقدار زیادی گل و لای بر سطح زمین تولید می شدند و دارای چسبندگی خاص بودند ، جهت دیوار های گل چینه ای بهره گیری می کردند. آجرهای اولیه که پس از ورود بابلی ها ساخته و پخته می شدند و سپس به دست کلدانی ها به تکامل رسیدند، بدون قالب زنی و نظیر بالش بودند. در دوره سلجوقیان اما هنر آجرکاری به اوج خود رسید و از این متریال در اسکلت سازی و نماسازی به شکل آمود ( پوشش جدا از اسکلت) یا پیوند بناهای مختلفی همچون کاروان سراها، آب‌انبارها، بناهای شاهی، بناهای عمومی، مساجد، برج و میل مقبره‌ها، میل‌های بلند مساجد و... بهره گیری می شد.

پس از آن در هر یک از دوره های تاریخی آجر ها پیشرفت بسیار زیادی نمودند و هنر آجرکاری اشکال و ترکیب های مختلفی پیدا کرد. در دوره قاجاریه آجرهای تزیینی قالبی و تراش شده، که در اندازه و شکل‌های مختلف هندسی و غیرهندسی تولید می شدند، به اوج خود رسیدند. امروزه نیز آجرها دچار تغییر و تحول بسیاری شده اند و از کاربری های بسیار زیاد و نامحدودی برخوردار هستند. به طوری که از نمونه های مختلف این متریال علاوه بر اسکلت بندی و مراحل سفت کاری بنا در تزئینات داخلی، پوشش کف، پوشش نما و بسیاری موارد دیگر نیز بهره گیری می شود.

تاریخچه ابعاد آجر

آجرها در هر دوره تاریخی به دلیل اینکه از پختن خشت خام تولید می شدند، ابعادی کمابیش نزدیک به خشت داشته اند. با تغییر در ساختار و کاربری این متریال ابعاد آن نیز در هر دوره تغییراتی داشته است که در زیر به آن ها پرداخته ایم:

• دوره ایلامی (هزاره دوم قبل از میلاد)

در این دوران استفاده از آجر به صورت کامل بیشتر از کاربرد آن به صورت نیمه رواج داشته است. در دوره ایلامی ابعاد آجر به سه صورت 28*23~24*7 سانتی متر، 38*32*5/6 سانتی متر و 27~28*25*7 سانتی متر بوده است.

• دوره اشکانیان (قرن سوم پیش از میلاد)

در دوره اشکانیان اما استفاده از آجر به صورت نیمه بیشتر رواج داشت. ابعاد آجر دیر این دوره به صورت 8*32*32 سانتی متر، 10*40*40 سانتی متر و 37*37*9 سانتی متر بوده است. در کل آجر هایی که در این دوران و در دوران های مختلف بعد از اسلام به کار گرفته می شدند، اکثراً چهارگوش یا مربع در اندازه های مختلف بوده اند.

• دوره ساسانی (۲۲۴ تا ۶۵۱ میلادی) و قرن چهارم

در قرن اولیه اسلام و دوره ساسانی میانگین ابعاد آجر 33*33*10 سانتی متر بوده است. در قرن چهارم نیز آجرها به کوچک ترین اندازه خود رسیدند و میانگین ابعاد آن ها 5/5*18...5/6*8 بوده است.

• دوره سلجوقیان (سده‌های پنجم تا ششم هجری قمری)

در این دوره آجرهای معمولی بزرگتر می‌شوند و به میانگین ۲۶ سانتی‌متر در طول و عرض می‌رسند.

• دوره ایلخانیان (۱۲۵۳ تا ۱۳۳۶ میلادی)

در دوره ایلخانیان آجرها در اندازه های گوناگون 18 تا 38 به کار گرفته می شدند. از دوره شاه عباس به بعد نیز آجر ها با ابعاد  23 و 24 سانتی متر در طول و عرض (5*24*24) ثابت شدند و استفاده از همین ابعاد در حال حاضر نیز بسیار متداول است.

• دوره زندیه و قاجار (۱۱۶۳ هجری قمری و سال ۱۱۷۴)

در دوره زندیه به دلیل نامناسب بودن خاک شیراز که یک عامل تاثیر گذار بر ابعاد اجر می باشد، ابعاد این متریال به صورت 5/23 تا 24 سانتی متر بوده است. ابعاد رایج آجر در دوران قاجار نیز4*5/19*5/19 بوده است. آجر با ابعاد ۲۰×۲۰ نیز در این دوره با نام آجر فرشی خوانده می‌شد.

علت تفاوت ابعاد آجر

با توجه به مطالبی که گروه کالاساخت در بالا برای شما عزیزان مطرح نموده است می توان به این نتیجه رسید که با پیشرفت علم و تکنولوژی و ورود آجرهای جدید با کاربری های متنوع از گذشته تا به امروز، ابعاد این متریال نیز دچار تغییر و تحول شده است. در واقع می توان علت تفاوت ابعاد آجر از قدیم تا به امروز را به سه گزینه زیر ارتباط داد:

• نوع خاک و جنس آجر
• کاربری آجر
• شیوه اجرا آجر

جمع بندی

در گذشته، آجر به صورت ساده و استاندارد تولید می‌شد، اما امروزه، انواع مختلفی از آجر با طرح‌ها، ابعاد و خواص متفاوت تولید می‌شود که هر کدام برای مصارف خاصی مناسب هستند. به عنوان مثال، آجرهای حجیم برای ساخت سازه‌های بلند و آجرهای نیم‌پیش‌ساخته برای کاهش زمان و هزینه‌های ساخت استفاده می‌شوند.