سنگ های ساختمانی که از معادن مختلف کشور استخراج می شوند از نظر تنوع رنگ، زیبایی و مرغوبیت و همچنین از نظر قیمت همواره مورد توجه بازارهای اروپایی بوده است. طبق آمارها ایران پس از هند، چین و ایتالیا جایگاه چهارم در تولید سنگ های ساختمانی دارد. ایران حدودا ۱۵ میلیارد تن ذخیره سنگی داشته که شامل تراورتن‌ ها، گرانیت‌ ها، مرمر ها و مرمریت‌ ها می باشد. جایگاه ایران در صنایع سنگ جهان از نظر تنوع رنگ و کیفیت در سطح اول جهانی قرار گرفته است. سهم ایران از فروش سنگ های ساختمانی در بازار اروپا با تولید داخل کشور متناسب نیست. سهم ایران از کل معادن جهان ۱۵ درصد است. اما با وجود بیش از ۶ هزار کارخانه سنگ بری در کشور، تنها ۱ درصد از سهم بازار سنگ های صادراتی جهان در اختیار ایران است. در این مطلب قصد داریم به جایگاه ایران در صنعت سنگ جهان بپردازیم و این موضوع را به طور کلی مورد بررسی قرار دهیم.

 
جایگاه ایران در صنایع سنگ جهان

ایران به واسطه سهولت دسترسی به بازار سنگ و موقعیت جغرافیایی، نیروی جوان و متخصص و وجود ذخایر غنی در زمینه تنوع سنگ نما مقام اول، ذخیره سنگ مقام سوم و در فرآوری و تولید رتبه چهارم جهان را دارد. با وجودی که ۲۵ درصد ذخایر سنگ دنیا در ایران است، اما در صادرات این صنعت جایگاه مطلوب و مشخصی ندارد. امروزه معادن بسیار زیادی در ایران وجود دارد که در حوزه استخراج سنگ‌های تزیینی ساختمان مشغول به کار هستند. معادن سنگ ایران در مقایسه با رقیب خود هند که تنها سنگ گرانیت و یا ایتالیا که سنگ مرمریت در آن یافت می‌شود، بسیار متنوع بوده و در آن انواع سنگ‌های ساختمانی را می‌ توان استخراج کرد. همین تنوع در معادن و گونه ‌های سنگ باعث شهرت ایران به بهشت معادن سنگ ساختمانی شده است. صادرات سنگ‌ ایرانی به کشورهای زیادی انجام می شود. این صنعت بازار فعالی در کشور هایی مثل چین و امارات متحده عربی دارد. صادرات سنگ ایران به اروپا نیز انجام می شود. کشورهای ایتالیا، آلمان، انگلستان، فرانسه، بلژیک و لهستان در اروپا و کشورهای آمریکای جنوبی، استرالیا و ژاپن، وارد کنندگان سنگ ایران هستند. تقریبا می ‌توان گفت ایران محصولات کمی برای صادرات به اروپا دارد پس باید از پتانسیل صادرات سنگ به این قاره استفاده کنیم. ایران هشتمین کشور دارنده معادن سنگ ساختمانی به شمار می رود. تقریبا 80 درصد از انواع سنگ های ساختمانی در ایران وجود دارد و استخراج می شود. بسیاری از سنگ های ساختمانی ایران جزء با کیفیت‌ترین سنگ های دنیا هستند. با صادرات سنگ ایران، این سنگ ها در تمام جهان با نام ایران شناخته می شوند. بیشترین معادن سنگ ایران در شهرهای اصفهان،کرمانشاه، محلات، و قم واقع هستند؛ از جمله سنگ حاجی آباد و سنگ مرمریت دهبید.

آمارهای توسعه صنعت سنگ در منطقه و جهان

در حال حاضر 8 هزار و 800 معدن فلزات رنگی، خاک های صنعتی و سنگ های نما و ساختمانی در کشور وجود دارد که یک هزار و 900 معدن مربوط به سنگ های تزئینی است. ظرفیت شناخته شده معادن کشور 47 میلیارد تن برآورد شده که حدود 4 میلیارد تن آن مربوط به ذخایر سنگ های تزئینی است و مصرف واقعی سنگ در کشور با توجه با رکود ساخت و ساز 7.5 میلیون تن و ظرفیت استخراج این ماده معدنی سالانه افزون بر 25 میلیون تن است. وجود ذخایر غنی سنگ نما و تزئینی، ایران را در 4 رتبه اول تولید کننده سنگ جهان قرار داده و با توجه به موقعیت استراتژیک ایران موقعیت ممتازی نیز برای این محصول با ارزش معدنی در بازارهای هدف منطقه وجود دارد. زنجیره صنعت سنگ از معدن کلید می خورد و 2 هزار واحد صنعتی در حوزه سنگ با ظرفیت 27 میلیون تن در کشور فعال است که ارزش جهانی آن از سه میلیارد دلار فراتر می رود. در بخش فرآوری سنگ ظرفیت تولید 180 میلیون متر مربع محصول به ارزش هر متر 20 دلار در کشور وجود دارد که نیازمند تقویت است. با وجود توانمندی کشور در حوزه سرمایه ملی ذخایر سنگ معدنی می توان تا 7میلیادر دلار تولید ثروت از فرآوری این محصول داشت اما، با ظرفیت 27 میلیون تنی صنایع فعال سنگ اکنون فقط 10 میلیون تن سنگ در کشور تولید می شود. 6 میلیون تن سنگ فرآوری شده کشور سالانه صادر می شود که با احتساب 1 میلیون تن بلوک صادراتی سنگ خام و کوپ در مجموعه آمار صادارت سنگ ایران به 7 میلیون تن می رسد. 6 هزار واحد فرآوری در کشور وجود دارد که 500 واحد به صورت بالقوه ظرفیت تولید و صادرات دارد و 150 واحد صادراتی است و عارضه یابی ضعف صادرات باید به شکل علمی انجام شود. همچنین با استناد به گفته های رئیس هیئت مدیره انجمن سنگ ایران، ذخیره معدنی این بخش چیزی فراتر از 4 میلیارد تن محاسبه می شود که با فرض اینکه مصرف سالانه 10 میلیون تن باشد، 400 سال طول می کشد که تمام این ذخایر به مصرف برسد. در کشور چیزی حدود 6000 تا 6500 واحد سنگ بری فعالیت دارند که بیش از نیمی آنها در استان تهران واقع شده اند. اما مسایلی مانند فرسودگی و بازدهی پایین ماشین آلات و به روز نبودن تجهیزات، دغدغه های جدی را برای تولیدکنندگان ایجاد نموده است.

توانایی صنعت سنگ کشور در بدست آوردن استاندارد جهانی

این بحث را از دو منظر باید مورد بررسی قرار دهیم، یکی بحث کیفی و دیگری بحث کمی، از نظر کیفی به صورت محدود و جزیره‌ای، می توان گفت که حداقل بیش از ۵۰ کارخانه قادرند استانداردهای جهانی را رعایت نمایند و سنگ آنها قابل عرضه در بازارهای اروپایی است. اما در بحث کمی می توانیم بگوییم بیش از ۶۵۰۰ کارخانه وجود دارد که اکثریت آنها تولید ناچیز و باکیفیت پایینی دارند که تولیدات آنها یا صرفا در بازار داخلی و یا با قیمت های نازل در کشورهای همجوار خریدار محدودی دارند.

چشم انداز صنعت سنگ

چشم انداز صنعت سنگ با توجه به ارزش های بالادستی و براساس منابع در دسترس مشخص می شود که این چشم انداز برای سال ۱۴۰۴ بدین شرح است:

• تولید پایدار مبتنی بر دانش همراه با بهره وری و رقابت پذیری
• توازن در مبادلات خارجی

چه متغیر هایی در راستای رسیدن به این چشم انداز برای صادرات سنگ باید بهبود یابند؟ همان طور که می دانید رسیدن به جایگاهی که گفته شد نیازمند زیر ساخت هایی است که ما را در راستای رسیدن به این مهم یاری می کند. این زیر ساخت ها شامل بهبود مواردی همچون تولید، قیمت، کیفیت و تجارت بین المللی است. البته متغیرهایی همچون بهبود کیفیت زندگی کاری، توزیع درآمد، مسکن، بهره وری و پایداری نیز از جمله مواردی است که باید در حاشیه متغیرهای اصلی به آن ها پرداخت.

برای آن که بتوانیم رتبه صادرات سنگ را در کشورمان ارتقا دهیم نیاز به چه زیر ساخت هایی است؟

 
جا که فناوری استخراج و برش سنگ در وضعیت مطلوبی قرار ندارد می توان برای بهبود رتبه صادرات سنگ ایران به آن توجه کرد. آیا می توان این تجهیزات را وارد کرد؟ پاسخ به این سوال نیازمند اندکی تامل است زیرا با وارد کردن این تجهیزات گرچه نیازها برطرف می شود اما از طرفی فرصت اشتغال زایی در زنجیره تامین تجهیزات و ماشین سازی از دست می رود.

مهم­ترین چالش ­های پیش روی صنعت سنگ کشور

 
• مالیات های بالا، نرخ نجومی‌سود تسهیلات، بهره های بانکی،*عدم دسترسی و نوسازی به ماشین‌آلات معدنی و واحدهای فرآوری سنگ ، نبود ساختارهای مناسب حمل و نقل، گران بودن کرایه انتقال محصولات به مراکز فرآوری، افزایش قیمت تمام شده محصولات در معادن، عدم مدیریت ضایعات و عدم توانایی در شناسایی بازارهای هدف
• واردات سنگ از چین
• تصویب قوانینی که دست های تولیدکنندگان را می بندد و کمتر از رکود نیست؛
• با کند شدن اجرای ساخت وساز مسکن در سال های اخیر از نیمه دوم سال 1392 به تدریج مشکلات این بخش از صنعت آغاز شد و این رکود در سال 94 به اوج خود رسید و حتی موج خروج بسیاری از فعالان از صنعت سنگ شد. رکود بازار مصرف داخلی، سیاست های انقباضی و نبود نقدینگی، بازگشت نشدن سرمایه باعث ضربه سنگین بر پیکره صنعت سنگ شد و انگیزه صاحبان این صنعت برای ادامه یا بقا کاهش یافت.
• موانع بر سر راه مبادلات بانکی است، چرا که صنعت سنگ ایران در زمینه توسعه صادرات مشکل چندانی در خصوص کیفیت یا قیمت ندارد، بلکه موانع سیاسی است که سد راه گسترش صادرات و پیشرفت این صنعت شده است. همچنین دلال خارجی سنگ کشور را به ریال خریده و به دلار می فروشد.
• وجود دلالان عراقی و روسی وارد ایران شده‌اند و با پول نقد، سنگ های تزئینی ایران را از تولیدکنندگان خرد به نرخ ۲۵ تا ۳۰ هزار تومان در هر مترمربع یعنی کمتر از ۳ دلار جمع‌آوری کرده و می برند.

جمع بندی

در پایان لازم به ذکر است بازار سنگ ایران در سه دهه اخیر، به تدریج با توجه به افزایش ظرفیت های استخراج و تولید در بخش فرآوری و به روز کردن تکنولوژی در ابعاد داخلی و خارجی از رونق مناسبی برخوردار شده است. طی۲۰ سال اخیر، تعدادی از کارخانه های فرآوری سنگ ایران با هدف افزایش کیفیت به تکنولوژی روز دنیا تجهیز شدند، اما به دلایل مختلف به رغم نوسازی در تجهیزات نتوانستیم سهم واقعی خود را در صادرات این صنعت در کشور داشته باشیم که مهم ترین آن رکود در بازار مسکن از سال 92 تاکنون در بازارهای داخلی و عدم سرمایه‌گذاری صحیح برای ورود به بازارهای خارجی است. که باید به اصلاح ساختار کارخانه های سنگبری کشور با حمایت دولت یا با جلب و جذب سرمایه‌گذاران خارجی آن هم با اصلاح قوانین و مقررات لازم و ایجاد بستر مناسب دست یافت. این در حالی است که حداقل زیرساخت‌های لازم برای حضور در بازارهای جهانی برای صنعت سنگ ایران فراهم است و با به کارگیری مزیت طبیعی، تنوع رنگ و حجم بالای ذخایر معادن سنگ موجود می توان صنعت سنگ کشور را صاحب وضعیت منحصر به فرد در عرصه جهانی کرد.